Zmiany wprowadzone na podstawie tarczy antykryzysowej w zakresie prawa karnego wydaje się, że co do zasady nie dotyczą przedsiębiorców. Najistotniejsze z nich wydają się dotyczyć wykonywania kary (m.in. zmiany dotyczące dozoru elektronicznego, możliwości uzyskania przerwy w odbywaniu kary), katalogu spraw pilnych oraz środków zapobiegawczych stosowanych w postępowaniu karnym.
Opracowała: adw. Katarzyna Dąbrowska
Jednakże, są trzy kwestie wynikające z ustawy antykryzysowej, które wymagają zwrócenia uwagi przedsiębiorcy:
- wprowadzenie kontratypów (tj. przypadków wyłączenie odpowiedzialności karnej) w zakresie odpowiedzialności karnej za przestępstwa z art. 296 k.k. (tzw. przestępstwo niegospodarności) oraz art. 231 k.k. (nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego),
- zawieszenie biegu terminów przedawnienia,
- Odpowiedzialność karna za wprowadzone w ustawie Prawo farmaceutyczne przestępstwa.
O ile kwestie związane z pkt. 3 będą dotyczyły tylko niektórych przedsiębiorców, zajmujących się handlem konkretnymi produktami leczniczymi, wyrobami medycznymi lub środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywnościowego, o tyle pierwsze dwie wymienione kwestie są istotne z punktu widzenia każdego przedsiębiorcy.
Ad. 1 Kontratypy odpowiedzialności karnej.
Tarcza antykryzysowa przewiduje wyłączenie odpowiedzialności karnej w trzech przepisach
- 10c i art. 15w tarczy antykryzysowej, które stanowią, że nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art. 296 Kodeksu karnego, deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, kto w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nabywając towary lub usługi niezbędne dla zwalczania tej choroby zakaźnej, narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące w tym zakresie przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym, zaś bez dopuszczenia się tych naruszeń nabycie tych towarów lub usług nie mogłoby zostać zrealizowane albo byłoby istotnie zagrożone;
- 15t tarczy antykryzysowej, który stanowi, że nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 296 § 1 – 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, kto nie ustala lub nie dochodzi od strony umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1 Ustawy (dot. zamówienia publicznego, w rozumieniu ustawy z dn. 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych [Dz.U. z 2019 r., poz. 1843] – przyp. autora), należności powstałych w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy w sprawie zamówienia publicznego na skutek okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w art. 15r ust. 1 Ustawy lub zmienia umowę w sprawie zamówienia publicznego zgodnie z art. 15 r ust 4 Ustawy;
Co wynika z ww. przepisów? Przede wszystkim, że władze państwowe mają świadomość, iż możliwe jest w aktualnym stanie epidemii czy też zagrożenia epidemiologicznego podejmowanie decyzji gospodarczych niekorzystnych ekonomicznie z punktu widzenia pojedynczego podmiotu, chociażby mających duże znaczenie i wartość społeczną. Decyzji, które pomimo, iż są konieczne lub wskazane na przykład ze względów społecznej solidarności, mogą spełniać przesłanki czynów zabronionych. Dla przedsiębiorcy oznacza to konieczność większej dbałości o udokumentowanie podejmowanych decyzji gospodarczych, w sposób, który umożliwi podjęcie ich realną obronę przed organami ścigania w przyszłości. Należy bowiem pamiętać, że decyzje gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw mogą być przedmiotem zainteresowania ich kontrahentów, osób osiągających zysk z działalności przedsiębiorstwa, pracowników czy też bezpośrednio organów ścigania przy analizowania działalności większych przedsiębiorstw tak jak często miało to miejsce w okresie przed pandemią. Chociaż ogólnie odczuwalny jest duch wsparcia i solidarności, media już donoszą o różnego rodzaju przypadkach wykorzystania w celach przestępczych aktualnej sytuacji.
Przygotowanie uzasadnienia podejmowanej decyzji gospodarczej powinno mieć na względzie jej racjonalność konkretnie w dacie jej podejmowania, stan wyższej konieczności czy też możliwość uznania jej za eksperymentalną w świetle odpowiednich przepisów kodeksu karnego, tj. w świetle innych – standardowych – przepisów wyłączających odpowiedzialność karną. Ponadto należy pamiętać, że aktualnie wszyscy żyjemy informacjami dotyczącymi stanu rozwoju pandemii, wprowadzanych ograniczeń czy też ich kolejnych zmian, aktualnej sytuacji gospodarczej, sugestiami co do rozwoju problemów ekonomicznych etc. Za kilka lat ta wiedz nie będzie już tak łatwo dostępna i oczywista.
Z punktu widzenia przedsiębiorcy głębsza analiza znaczenia poszczególnych przesłanek wyłączających odpowiedzialność karną na podstawie ww. przepisów nie będzie miała większego znaczenia, gdyż biorąc pod uwagę ich treść dotyczą ona prawie wyłącznie osób działających bezpośrednio lub pośrednio w imieniu państwa. Dla porządku jednak wskazać należy, że przepisy wskazane w pkt. A dotyczące nabywania towarów i usług istotnych dla walki z pandemią są niejasne, przez odwołania do klauzuli generalnej interesu społecznego, a ponadto kryterium istotnego zagrożenia realizacji tej transakcji. Ostatni z przepisów – wskazany w pkt. B i dotyczący zamówień publicznych wydaje się być bardziej konkretny dotyczy bowiem kwestii dochodzenia prawidłowego wykonania umowy bez odesłania do jakichkolwiek kryteriów.
Dla porządku dodać należy jedynie, że nie wprowadzono jak również nie jest przedmiotem dyskusji kwestia wprowadzenia jakichkolwiek regulacji prawnokarnych, które umożliwiłyby
Ad. 2 Zawieszenie biegów przedawnienia.
W świetle tarczy antykryzysowej w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach karnych, karnych skarbowych, postępowaniach w sprawach o wykroczenia, kontrolach celno-skarbowych oraz innych postępowań prowadzonych na podstawie ustaw – nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres ( tak art. 15zzs. ust. 1 pkt 3, 4, 5, 8 i 10 tarczy antykryzysowej w zw. z art. 15zzs. ust. 2 tarczy antykryzysowej i art. 15zzs. ust. 6 tarczy antykryzysowej). Wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenia biegu terminów, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy terminów rozpoznawanych przez sądy w sprawach pilnych określonych w tarczy antykryzysowej w art. 14a ust 4 i 5 – z punktu widzenia prawa karnego i przedsiębiorcy żaden z przypadków nie będzie miał raczej znaczenia, gdyż są to sprawy związane ze stosowaniem środków zapobiegawczych, zatrzymaniami czy też postępowaniem karnym wykonawczym. Brak jest w szczególności spraw dotyczących postępowań karnoskarbowych.
Dla przedsiębiorcy zawieszenie biegu terminów procesowych i sądowych będzie miało znaczenie szczególnie w kontekście spraw karnoskarbowych prowadzonych często na podstawie postępowań skarbowych. W tym kontekście należy pamiętać, że zawieszenie terminów procesowych i sądowych mają zastosowanie również do terminów procesowych przewidzianych dla podatników.
Z drugiej zaś strony należy pamiętać, że postępowania i kontrole skarbowe toczą się aktualnie dalej, a w związku z zawieszeniem terminów procesowych organy nie są zobowiązane do zakończenia postępowania w terminie przewidzianym czy tęż informowania podatnika o przedłużeniu prowadzenia postępowania.
Ad. 3 Odpowiedzialność karna za przestępstwa wprowadzone w prawie farmaceutycznym.
Ostatnie z istotnych zagadnień karnoprawnych będzie dotyczyło jedynie konkretnych przedsiębiorców zajmujących się handlem produktami leczniczymi, środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobami medycznego.
W związku ze stanem zagrożenia epidemiologicznego, a następnie stanu epidemii i potrzebą zapewnienia opieki zdrowotnej dla nieporównywalnie większej liczby pacjentów, jak również zaistnieniem takich samych problemów na całym świecie, poszczególne państwa – w tym również Polska – wprowadziły szczególne listy przede wszystkim produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, których wywóz z terytorium Polski lub sprzedaż przedsiębiorcy prowadzącemu działalność poza granicami Polski może nastąpić wyłącznie za zgłoszeniem i przy braku sprzeciwu Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Dokonanie wywozu takich produktów lub sprzedaży ich przedsiębiorcy przedsiębiorcy prowadzącemu działalność poza granicami Polski wiąże się nie tyle z odpowiedzialnością administracyjną co karną, związaną z zagrożeniem karą pozbawienia wolności w przypadku produktów leczniczych od 3 miesięcy do 5 lat, zaś w przypadku wyrobów medycznych i środków specjalnego przeznaczenia spożywczego karą pozbawienia wolności do lat 2 (odpowiednio przepisy art. 126c ust. 1 i 6 ustawy prawo farmaceutyczne).
Zgodnie z treścią przepisów wykaz powinien być aktualizowany co najmniej co 2 miesiące, jednakże obecnie jego aktualizacja następuje dużo częściej (w marcu mniej więcej raz na tydzień, w kwietniu do dnia 17 kwietnia opublikowano dwa, w tym ostatni w dniu 16 kwietnia 2020 roku). Wykaz ten obejmuje w szczególności środki ochrony indywidualnej.
Lista wszystkich wykazów dostępna tutaj http://dziennikmz.mz.gov.pl/compatible/KeywordsSearch/55
Odpracowała: adw. Katarzyna Dąbrowska