W dniu 12 października br. w siedzibie Ministerstwa Rozwoju i Technologii odbyła się IV już Edycja konferencji „ADWOKAT DLA PRZEDSIĘBIORCY”. Przedsiębiorca przed Sądem. 35 lat sądownictwa gospodarczego”, zorganizowana przez Sekcje Praktyków Prawa Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz Partnerów wydarzenia: Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Prokuratorię Generalną RP, Uniwersytet Warszawski, Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, Naczelną Radę Adwokacką, Wydawnictwo C.H. Beck, Palestrę oraz Dziennik Gazeta Prawna. W wydarzeniu wzięło udział ponad 300 uczestników.
Konferencję, w imieniu głównych Organizatorów, otworzyli adw. dr Kamil Szmid – pomysłodawca konferencji i koordynator ds. Sekcji Tematycznych, adw. dr Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska – Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz przedstawiciele Partnerów: Grzegorz Płatek, Dyrektor Departamentu Doskonalenia Regulacji Gospodarczych w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, Mariusz Haładyj, Prezes Prokuratorii Generalnej RP, adw. Bartosz Grohman Wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej oraz prof. dr hab. Konrad Osajda, Kierownik Katedry Prawa Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Przez ostatnie 35 lat sądownictwo gospodarcze odegrało kluczową rolę w zapewnieniu stabilności i rozwoju rynku, a rola adwokata w tym procesie stale rośnie. Przedsiębiorcy, zwłaszcza ci z sektora małych i średnich firm, potrzebują skutecznego wsparcia prawnego, by móc bezpiecznie funkcjonować w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu prawnym.
Dla przedsiębiorcy spór gospodarczy nie jest głównym polem działalności, najczęściej traktowany jest jako koszt czasu, energii i zasobów, które przedsiębiorca mógłby alokować na rozwój swojego przedsiębiorstwa. Niejednokrotnie spór stanowi wręcz barierę dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy lub jego spowolnienie; bywa, że spór sądowy zagraża egzystencji przedsiębiorcy. Dlatego tak ważne jest – również z ekonomicznego jak i społecznego punktu widzenia – aby prowadzenie tych sporów powierzać profesjonalistom. Wiąże się to także z pewnym kosztem, przedsiębiorca ten może wówczas skoncentrować swoją uwagę na bieżącej działalności gospodarczej, co w efekcie jest dla przedsiębiorcy bardziej opłacalne. Czas to pieniądz.
Specjalistyczne i sformalizowane postępowania gospodarcze, często zawiłe pod względem prawnym i faktycznym, dotyczące różnych aspektów sporu – cywilnych, karnych, prawa konkurencji czy administracyjnych – wymagają od prawników działania w zespołach. Niejednokrotnie konieczne jest wyspecjalizowanie się w kilku dziedzinach prawa oraz znajomość szczegółowych procedur, by sprostać wieloaspektowości tych spraw. W związku z tym pojawia się kwestia wprowadzenia przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniach gospodarczych, na wzór tego stosowanego w sporach dotyczących własności intelektualnej.
Pierwszy panel
Pierwszy panel – moderowany przez adw. dr Kamila Szmida – poświęcony był systemowemu, kompleksowemu ujęciu rozwiązywania sporów gospodarczych tak z perspektywy cywilnej, karnej jak i administracyjnej.
W Polsce średnia długość trwania postępowania sądowego jest jedną z najdłuższych w EU. Zdaniem prof. dr hab. Marcina Asłanowicza, ma to związek z zalewem spraw frankowych blokujących sądy oraz wadliwie skonstruowaną procedurą cywilną. Opóźnienia mogą się w przyszłości pogłębiać, a to z uwagi na pojawiające się wątpliwości dotyczące statusu niektórych sędziów (zdaniem profesora może to dotyczyć aż 20% wadliwie powołanych sędziów w Polce). Prelegent przedstawił główne postulaty zmian w procedurze cywilnej, które mają poprawić efektywność rozpoznawania spraw: ograniczenie znaczenia oraz uelastycznienie posiedzeń przygotowawczych, rezygnacja z postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, rozszerzenie zastosowania art. 205(3) k.p.c., uzasadnianie zaskarżalnych postanowień z urzędu (art. 357 k.p.c.), powrót do modelu zażaleń dewolutywnych oraz do kolegialnych składów sądów rozpoznających środki odwoławcze, czy – paradoksalnie – wydłużenie niektórych terminów, ale takich które nie wpływają na przedłużenie samego postępowania.
Prezes Prokuratorii Generalnej RP Mariusz Haładyj omówił spory z udziałem strony publicznej oraz istotną rolę prawników w polubownym ich rozwiązywaniu. Przedstawił statystyki dotyczące mediacji i negocjacji prowadzonych przez urząd w latach 2019-2024. Następnie przedstawił rekomendacje co do sposobu działania Prokuratorii Generalnej w procesie polubownego rozwiązywania sporów. Taka analiza jest przeprowadzana na podstawie art. 54a ustawy o finansach publicznych. Proces sądowy i polubowne rozwiązanie sporu muszą być traktowane jako równorzędne, alternatywne ścieżki postępowania. Próbę polubownego rozwiązania sporu poprzedza analiza możliwości zaspokojenia żądań, czasu trwania postępowania oraz kosztów postępowania. Jaka jest sytuacja finansowa wykonawcy? Czy sytuacja wykonawcy może się pogorszyć w razie długotrwałego postępowania sądowego? Czy zamawiający może skorzystać z gwarancji? Jakie dowody będą prowadzone (świadkowie na okoliczności dot. wielu wad, skomplikowana opinia biegłego)? Jakie jest obciążenie sądu właściwego? Jaki jest zakres i nasilenie kwestii spornych? Jakie będą koszty opinii biegłego, prywatnych ekspertyz, koszty zastępstwa procesowego, czy koszty zaangażowania pracowników, prawników zewnętrznych?, itd. Zdaniem Prezesa Haładyja, kluczowe jest dostrzeżenie i uświadomienie wymiernych korzyści, jakie jednostce sektora finansów publicznych przynoszą polubowne metody rozwiązywania sporów. Wśród korzyści można wymienić eliminację ryzyka wzrostu cen, oszczędność czasu, realizację jakiegoś ważnego interesu społecznego, eliminację ryzyka procesowego czy biznesowego, możliwość „wyjścia z twarzą” czy wzmocnienie zaufania do instytucji publicznych. Po stronie inwestora zachętą do polubownego rozwiązania sporu może być chęć uwolnienia zasobów ludzkich i środków przeznaczonych na prowadzenie sporu sądowego, realny wpływ na sposób jego rozwiązania, brak konieczności zapłaty odsetek, brak ryzyka pogorszenia sytuacji, brak niekorzystnego wyroku mającego przełożenie na sytuacje podobne, utrzymanie dobrego kontraktu (w tym z instytucją) czy wreszcie budowanie pozytywnego wizerunku przed sądem.
Małgorzata Surdek, Wiceprezeska ICC w Paryżu przedstawiała zagadnienie arbitrażu handlowego i próbowała odpowiedzieć na pytanie czy arbitraż jest lub może stać się silną alternatywą dla postępowań w sądach powszechnych.
Adwokat Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska postawiła pytanie czy realizacja celów postępowania karnego z art. 2 k.p.k. zapewnia gwarancje przedsiębiorcom jako stronom w sporze karnym? Przestawiła pespektywę pokrzywdzonego i podejrzanego/oskarżonego przedsiębiorcy. Pokrzywdzony przestępstwem przedsiębiorca chce w rzetelnym procesie karnym uzyskać szybko i sprawnie zadośćuczynienie jego krzywdzie i szkodzie przez kompetentny i obiektywny sąd. Podobnie, podejrzany/oskarżony przedsiębiorca chce rzetelnego, sprawnego i szybkiego procesu przed kompetentnym i obiektywnym sądem. Adwokat przedstawiła także swój pogląd na zmiany systemowe, jakie jej zdaniem powinny być przeprowadzone w organizacji i funkcjonowaniu Prokuratury.
Dr Andrzej Guzowski, reprezentujący Ministerstwo Rozwoju i Technologii, przedstawił zagadnienie zatorów płatniczych oraz stan prac w UE w tym zakresie. Tematyka zatorów płatniczych jest niezwykle złożona. Jest to narzędzie przeciwdziałania tak administracyjne jak i cywilnoprawne. Podstawowy akt unijny to Dyrektywa PE i Rady 2011/7/UE z 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, która skupia się na narzędziach cywilnoprawych. Ustawa implementująca – z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (obecnie: o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych), początkowo także skupiała się na tych elementach. Przeprowadzano jednak kilka dużych nowelizacji, w tym zwłaszcza z 2019 r. i 2022 r. W ramach nowelizacji wprowadzono, a następnie zmodyfikowano, element narzędzi „administracyjnych” (postępowanie UOKiK, ulga na złe długi oraz sprawozdania dużych podmiotów). Obecnie trwają prace nad unijnym rozporządzeniem. W projekcie rozporządzenia pojawia się nowy element – organy egzekwonia prawa i ich uprawnienia (art. 13 i nast. projektu).
Na koniec r. pr. Katarzyna Kazulo-Borkowska z Biura Rzecznika MŚP przedstawiła kwestię wpływu postępowań sądowo administracyjnych na działalność gospodarczą prowadzoną na podstawie zezwolenia. Na praktycznych przykładach z orzecznictwa omówiła kwestie zastosowania zasad ogólnych Ustawy Prawa Przedsiębiorców (np. postępowanie w przedmiocie udzielenia/odmowy udzielenia pozwolenia zintegrowanego, postępowanie w sprawie nałożenia na przedsiębiorcę administracyjnych kar pieniężnych, postępowanie z wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej złożonego wraz z wnioskiem o wyrażenie zgody na wydanie zezwolenia z pominięciem ograniczeń). Zwróciła uwagę, że postępowanie administracyjne nie ma charakteru kontradyktoryjnego. Dominująca rola organu administracji (przewaga władztwa administracyjnego) powoduje, że szczególnego znaczenia w tym postępowaniu nabierają zasady postępowania. Podkreśliła, że istotną cechą demokratycznego państwa prawnego jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością organu władzy publicznej. Zadanie to jest realizowane przez sądy administracyjne. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez m.in. kontrolę działalności administracji publicznej. Zasadniczo, kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem.
Drugi panel
W czasie drugiego panelu, moderowanego przez prof. dr hab. Katarzynę Bilewską, omówiono postępowanie sądowe z udziałem przedsiębiorców. Sędzia Magdalena Śliwińska-Stępień, Przewodnicząca XXVI Wydziału Gospodarczego Sądu Okręgowego w Warszawie przedstawiła swoje uwagi praktyczne jak i de lege ferenda w zakresie postępowania sądowego w sprawach gospodarczych. Adw. Antoni Żukowski z Katedry Postępowania Cywilnego Wydziału Prawo i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego postawił tezę, że zmiany proceduralne powinny być zaś sprzężone ze spójną wizją ustrojową sądownictwa powszechnego. Nie można bowiem bez granic rozszerzać katalogu spraw gospodarczych przy ograniczonej liczbie wydziałów i sędziów gospodarczych. Doświadczenie pokazuje także, że same zmiany proceduralne nie zapewnią przyśpieszenia rozstrzygania sporów pomiędzy przedsiębiorcami. Przestawił także wynik ankiety, z której wynika, że aż 66% respondentów opowiada się za wyeliminowaniem postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych. Główne mankamenty tego postępowania według adwokata to sam zakres rozumienia sprawy gospodarczej, możliwość pominięcia przepisów o postępowaniu odrębnym co w efekcie czyni te przepisy częściowo przynajmniej bezużytecznymi, zastosowanie w praktyce prekluzji prowadzące do powoływania twierdzeń i dowodów z ostrożności (na zasadzie ewentualności) w obawie przed ich późniejszym sprekludowaniem, co realnie może wydłużać tylko postępowanie, brak możliwości zmiany powództwa, brak możliwości pozwu wzajemnego przy jednoczesnym drastycznym ograniczeniu zarzutu potrącenia, co nie sprzyja „zamknięciu” spornych spraw między przedsiębiorstwami w ramach jednego postępowania, fikcja prymatu dowodu z dokumentów, krzyżowanie się postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych z pozostałymi postępowaniami. W efekcie prowadzi to do braku brak realizacji założonych celów ustawodawcy.
Marek Miller, Wiceprezes Prokuratorii Generalnej RP, postawił pytanie czy pełnomocnicy wspierają dążenie do sprawnego zakończenia postępowania przez wydanie orzeczenia o wysokiej jakości merytorycznej? Podał przykład Modelowych UNIDROIT Model European Rules of Civil Procedure, które są wzorcowym zbiorem zasad opracowanym wspólnie przez UNIDROIT oraz Europejską Grupę ds. Prawa Procesowego Cywilnego. Dokument ten ma na celu harmonizację procedur cywilnych w państwach europejskich, promując efektywność, uczciwość oraz dostępność wymiaru sprawiedliwości. Zgodnie z nimi przed wszczęciem postępowania strony powinny współpracować ze sobą w celu uniknięcia niepotrzebnych sporów i kosztów, ułatwienia wczesnego polubownego rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takie rozwiązanie nie jest możliwe – proporcjonalnego zarządzania przyszłym postępowaniem. W ramach realizacji tego obowiązku strony powinny a) dostarczyć sobie nawzajem zwięzłych informacji na temat potencjalnych roszczeń lub obrony, b) wyjaśnić oraz w miarę możliwości, zawęzić sporne kwestie prawne i faktyczne oraz c) zidentyfikować istotne dowody w celu ułatwienia skutecznej i wczesnej oceny zasadności swoich stanowisk.
Adw. Łukasz Wydra, Przewodniczący Sekcji Prawa i Postępowania Cywilnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie wygłosił referat dotyczący zwiększenia efektywności sporów gospodarczych z wykorzystaniem instytucji przewidzianych w ustawie procesowej. Przypomniał szereg fundamentalnych zasad, jakie powinny rządzić procedurą cywilną. Na postępowanie cywilne można spojrzeć z punktu widzenia jego szybkości, czyli czasu postępowania, sprawności, przez co należy rozumieć sposób zorganizowania postępowania oraz trafności rozstrzygnięcia w korelacji z kosztami. Ta ostania cecha postępowania stanowi właśnie o jego efektywności. Efektywność oznacza zatem rzetelność tego postępowania oraz trafność rozstrzygnięcia wydanego przez sąd. Efekt ten powinien być osiągnięty przede wszystkim przy zaangażowaniu jedynie koniecznych i uzasadnionych kosztów postępowania. W związku z tym adwokat zwrócił uwagę na konieczność lepszego wykorzystania instytucji służących zapewnieniu szybkości i efektywności postępowania oraz celu postępowania (trafne rozstrzygnięcia/ugody), tj. w szczególności dyrektywy dla sądu dążenia do ugodowego załatwienia sprawy (art. 10 k.p.c), czynności podjęte przez pełnomocnika w celu polubownego rozwiązania sporu przy określaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika (art. 109 §2 zd. 2 k.p.c.), szersze wykorzystanie instytucji przewidzianej w art. 227 k.p.c. (przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie) czy szybszego zamknięcia rozprawy. W obecnym stanie prawnym możliwość zamknięcia rozprawy nie jest uzależniona od wyrażenia przez sąd stanowiska co do dostatecznego wyjaśnienia sprawy, a jest to konsekwencją przyjętego modelu procesu cywilnego, w którym sąd nie ponosi odpowiedzialności za wynik postępowania dowodowego. Tym samym przewodniczący prowadzi postępowanie jedynie w zakresie wyznaczonym niezbędną aktywnością stron, z zaangażowaniem adekwatnego do potrzeb czasu oraz zasobów ludzkich i rzeczowych.
Adw. Bartosz Groele oraz adw. Maciej Geromin, reprezentujący Sekcję Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacyjnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, przedstawili zwięźle kształt obecngo postępowania upadłościowego. W postępowaniu tym pisma procesowe oraz dokumenty co do zasady wnosi się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe z wykorzystaniem udostępnianych w tym systemie formularzy. W postępowaniu o ogłoszenie upadłości sąd rozpoznaje sprawę co do zasady na posiedzeniu niejawnym, natomiast wyznaczenie rozprawy jest obligatoryjne w sprawach w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Podobnie, sąd musi przeprowadzić rozprawę, zanim wyda rozstrzygnięcie w przedmiocie zawarcia układu. W postępowaniach tych istnieje ograniczona możliwość zaskarżania postanowień, tylko w przypadkach wskazanych w ustawie. Natomiast od postanowień sądu drugiej instancji skarga kasacyjna nie przysługuje, chyba że ustawa przewiduje inaczej. Podobnie nie przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Wyjątkowo skarga kasacyjna w postępowaniu upadłościowym przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji: a) w przedmiocie ustalenia planu spłaty wierzycieli, b) w przedmiocie zmiany planu spłaty wierzycieli, c) w postępowaniu w sprawie o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej oraz d) w niektórych sprawach w upadłości konsumenckiej (np. ustalenie planu spłaty wierzycieli, umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty, zmiana planu spłaty, uchylenie planu spłaty i umorzenie niewykonanych zobowiązań upadłego).
Kolejne wystąpienie było udziałem Pana Sędziego Wojciecha Łukowskiego, Prezesa Sądu Okręgowego we Wrocławiu, pełniącego funkcję Zastępcy koordynatora krajowego ds. informatyzacji sądownictwa powszechnego. Pan Sędzia omówił kwestię możliwości usprawnienia pracy sądów gospodarczych z wykorzystaniem narzędzi informatycznych – automatyzacja czynności i wnoszenie pism procesowych przez Portal Informacyjny. Omówił przykład zastosowania algorytmów w ramach Repozytorium Dokumentów Finansowych. Sporządzający sprawozdanie finansowe członkowie zarządu zatwierdzają je w systemie teleinformatycznym (RDF). System weryfikuje czy są ujawnieni w rejestrze i weryfikuje czy ich tożsamość zgadza się z tożsamością wynikająca z danych podpisu elektronicznego. Jeżeli weryfikacja przebiega pozytywnie to ma miejsce wpis w KRS, a dokument jest przyjęty do repozytorium. Dalsza automatyzacja czynności stwarza możliwość przyśpieszenia załatwienia spraw oraz odciążenia sądów od części spraw co przełoży się na czas załatwiania pozostałych. Najpoważniejszy obszar zastosowania to Krajowy Rejestr Sądowy oraz Rejestr Zastawów. Zdaniem Sędziego, w tym zakresie w największym stopniu sparametryzowano możliwe algorytmy (czyli działania sztucznej inteligencji). Spora część wpisów wymaga bowiem jedynie identyfikacji osób zgłaszających wniosek lub dokonujących czynności leżącej u podstawy wpisu, oraz – ewentualnie – sprawdzenia kwalifikacji podmiotowej osób wpisywanych. Sędzia podał przykład prostego wdrożenia w zakresie wpisu do KRS prokurenta spółki czy innego przedsiębiorcy. Wymaga to uchwały zarządu jak też zgłoszenia do KRS dokonanego przez zarząd. Możliwe jest jednak dokonanie takiej czynności przez zarząd w systemie przy pomocy wzorca czynności. System jest w stanie zidentyfikować czy odpowiednia czynność wykonana była przez cały zarząd i po takiej identyfikacji dokonać automatycznego wpisu. Zdaniem Pana Sędziego łatwiej osiągnąć wzrost efektywności wykorzystując system, który ma już użytkowników (dodając nowe funkcjonalności) niż tworzyć zupełnie nowy system. Portal Informacyjny Sądów wykorzystuje istniejące systemy i istniejące metody pracy lub przyzwyczajenia dziesiątek tysięcy użytkowników. Użyteczność sieci (systemów) rośnie bowiem proporcjonalnie do kwadratu liczby użytkowników (urządzeń).
Trzeci panel
Sporom z udziałem podmiotów z sektora publicznego poświęcony był trzeci panel dyskusyjny, moderowany przez dr Annę Popielarczyk-Drzał.
Panel rozpoczęła Luiza Modzelewska, Wiceprezes Prokuratorii Generalnej RP, przybliżając szereg praktycznych zagadnień, związanych ze sporami o kary umowne, w szczególnym kontekście zamówień publicznych. Pani Prezes omówiła najczęściej spotykane przedmioty takich sporów, w tym zwłaszcza zagadnienie miarkowania kar umownych. Podkreśliła jednocześnie, że kwestie te mogą zostać uregulowane w ugodzie również wówczas, gdy umowa została zawarta w reżimie zamówień publicznych.
W kolejnym wystąpieniu dr Mariusz Filipek, Zastępca Rzecznika MŚP, biorąc pod uwagę zalety mediacji, prowadził rozważania na temat czy mediacja między przedsiębiorcami powinna być obowiązkowa, podkreślając korzyści płynące z koncyliacji.
Następnie adw. Adriana Gostępska, Przewodnicząca Sekcji Prawa Zamówień Publicznych przy ORA w Warszawie, wskazała na problemy, jakie wiążą się z samą możliwością zabezpieczenia roszczenia w postępowaniu skargowym na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej (tj. roszczenia zmierzającego do zakazania zawarcia umowy), przedstawiając jednocześnie istotne argumenty przemawiające za takim rozwiązaniem.
Przemysław Grosfeld, Wiceprezes Urzędu Zamówień Publicznych, poświęcił z kolei swoje wystąpienie zwiększającemu się zakresowi elektronizacji postępowania przed Krajową Izbą Odwoławczą, która – jak wskazał Prezes – prowadzić ma do jeszcze lepszej sprawności tych postępowań, przy rosnącej liczbie wpływających do KIO odwołań. Pan Prezes przedstawił m.in. założenia projektowanych zmian legislacyjnych, mających na celu umożliwienie stronom oraz uczestnikom postępowania odwoławczego udziału w tzw. rozprawach i posiedzeniach zdalnych.
Powracając do obszaru rozwiązywania sporów, adw. Katarzyna Przyłuska-Ciszewska, Przewodnicząca Sekcji Arbitrażu i Mediacji przy ORA w Warszawie, nawiązała do kwestii przewijającej się w toku całej konferencji, tj. roli pełnomocnika profesjonalnego w rozwiązywaniu sporów. Pani Mecenas zwróciła uwagę na konieczność wszechstronnego i elastycznego podejścia, dostosowanego do źródła konfliktu, misji oraz strategii organizacji. Podkreśliła również korzyści płynące z przyjęcia przez pełnomocnika elementów postawy i technik mediatora, które wspierają klienta w dotarciu do sedna problemu, oddzielając rzeczywisty przedmiot sporu od kwestii personalnych i koncentrując proces rozwiązywania tego problemu na przyszłość.
Adw. Andrzej Bieńkowski, Przewodniczący Sekcji Prawa Administracyjnego i Sądowo-Administracyjnego przy ORA w Warszawie, natomiast poddał krytycznej analizie uprawnienia orzecznicze sądu administracyjnego w sprawach dotyczących przedsiębiorców. Wskazując na długotrwałość postępowania przed organami administracji, Pan Mecenas zgłosił zwłaszcza potrzebę rozszerzenia prowadzonego przez sądy administracyjne postępowania dowodowego, a także uprawnień reformatoryjnych sądów administracyjnych. Dostrzegł również potrzebę przyjęcia rozwiązań ułatwiających dostęp do instytucji wstrzymania wykonania zaskarżonego aktu (wprowadzenie suspensywności skargi do sądu administracyjnego, uproszczenie przesłanek wstrzymania wykonania zaskarżonego aktu).
Czwarty panel
Czwarty panel, moderowany przez Sędziego Sądu Rejonowego w Tarnowie Zbigniewa Miczka, dotyczył osobistej odpowiedzialności menedżerów za podejmowane decyzje gospodarcze.
Prokurator Andrzej Piaseczny, Zastępca Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, poruszył kwestię zakresu odpowiedzialności menedżera za naruszenie prawa karnego. Następnie omówił najczęściej stosowane klasyfikacje prawne jak wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym (art. 296 §1 k.k.), płatna protekcja (art. 230 §1 k.k. oraz §230a §1 k.k.), korupcja menedżerska (art. 296a §1 k.k.), udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela (art. 300 k.k.), zaspokojenie wybranych wierzycieli (art. 302 k.k.), odpowiedzialność indywidualną zarządcy (art. 308 k.k.).
Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Dąbrowski, Przewodniczący Wydziału Konkurencji i Konsumentów Sądu Okręgowego w Warszawie, przedstawił zagadnienie odpowiedzialności menedżerów w prawie konkurencji i sprawach regulacyjnych. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może, w drodze decyzji, nałożyć na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy karę pieniężną do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli osoba ta: uniemożliwia lub utrudnia rozpoczęcie lub przeprowadzenie kontroli albo uniemożliwia lub utrudnia rozpoczęcie lub przeprowadzenie przeszukania. Prelegent omówił następnie trzy przykłady zastosowania tego rodzaju kar. Prezes Urzędu może także nałożyć na osobę zarządzającą karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta umyślnie dopuściła do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów niedozwolonych porozumień (których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym) lub zakazów z art. 101 ust. 1 lit. a-e TFUE (niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane porozumienia między przedsiębiorstwami), jak również nałożyć na osobę zarządzającą karę pieniężną w wysokości do 2 000 000 zł, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia, umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych lub zakazów stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Z kolei, zgodnie z ustawą Ordynacja Podatkowa wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki (art. 115). Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy lub nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części (art. 116).
Adw. Waldemar Gujski z Sekcji Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie omówił zagadnienie odpowiedzialności menedżerów z perspektywy prawa pracy. Można w tym zakresie wyodrębnić odpowiedzialność na podstawie Kodeksu pracy menedżerów będących pracownikami za niewykonanie lub nienależyte wykonywanie obowiązków pracowniczych, oparte o wykazanie szkody, związku przyczynowego oraz winy (rozróżnienie ze względu na winę umyślną i nieumyślną). Następnie, odpowiedzialność na podstawie Kodeksu cywilnego (poziom B-1 zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, oparte o wykazanie szkody (chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi), związku przyczynowego oraz winy. W końcu istotna będzie odpowiedzialność członków zarządu na podstawie Kodeksu spółek handlowych (stosunek korporacyjny) za działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy spółki oparta o kryterium nienależytej staranności, szkodę oraz związek przyczynowy.
Adwokat, dr Beata Paxford, Członek Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz Przewodnicząca Sekcji Prawa Bankowego i Finansowego przy ORA w Warszawie, przedstawiła zagadnienie tajemnicy spółki oraz zakresu odpowiedzialności członków organów spółki za jej ewentualne naruszenie. Pojęcie tajemnicy spółki jest nieostre i zostało wprowadzone dość niekonsekwentnie w różnych przepisach kodeksu spółek handlowych. W dodatku nie koresponduje z pojęciem tajemnicy przedsiębiorstwa, o którym mowa choćby w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Czym innym jeszcze jest tajemnica zawodowa. Adwokat zwróciła uwagę na orzecznictwo sądów, w świetle którego wiedza, doświadczenie i umiejętności zdobyte przez pracownika podczas zatrudnienia nie korzystają z ustawowej ochrony na rzecz przedsiębiorstwa, a regulacje ustawy o ochronie nieuczciwej konkurencji nie mogą szkodzić mobilności pracowników. Niemniej, zgodnie z przepisami, pracownik jest obowiązany dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy.
Adwokat Anna Atanasow, Członek Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, przedstawiła swój pogląd na role adwokata – prawnika wewnętrznego firmy – przy podejmowaniu decyzji obarczonych ryzykiem gospodarczym. Dział prawny to dział wspierający biznes. Zarządzanie działem prawnym w konkretnej organizacji zależy od jej specyfiki i uwarunkowań prawnych. Obsługa prawna z pespektywy prawnika wewnętrznego oznacza sieć relacji adwokat-klient w ramach danego przedsiębiorstwa, w tym z zarządem, interesariuszami spółki, menedżerami projektów, etc. Prawnik uczestniczy nie tylko w bieżącym zarządzaniu projektami, ale także w zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
Paweł Słup z Katedry Prawa Handlowego, Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, omówił zagadnienie obowiązku lojalności członka zarządu spółki w relacji do obowiązku staranności. Wprowadzenie wprost w przepisach kodeksu spółek handlowych przepisów określających te obowiązki było skutkiem reformy z 2022 r. Istotą było zastąpienie odpowiedzialności opartej na wąsko rozumianym naruszeniu przepisów prawa lub umowy spółki, odpowiedzialnością wynikającą z naruszenia szerokich obowiązków lojalności i staranności wraz z jednoczesnym wprowadzeniem zasady biznesowej oceny. Najpierw wprowadzono nowe przepisy przy prostej spółce akcyjnej (art. 30054 oraz 300125 k.s.h), a następnie dokonano reformy nadzoru korporacyjnego w spółce z o.o. oraz akcyjnej (2091, 2141, 3771, 3871 k.s.h.). Obowiązki te wprost zapisano także w regulacji fundacji rodzinnej. Następnie prelegent przedstawił zakresy pokrywania się obszarów objętych obowiązkami lojalności oraz należytej staranności na barwnym przykładzie utworu Dante Alighieriego (krąg ludzi zdrajców dla własnych korzyści versus krąg ludzi leniwych i gniewnych).
Na zakończenie konferencji adw. dr Kamil Szmid podziękował wszystkim partnerom i uczestnikom za wspólny wysiłek organizacyjny i udział w konferencji, a w szczególności: sędziemu Zbigniewowi Miczkowi, dr Annie Popielarczyk-Drzał, prof. dr hab. Katarzynie Bilewskiej, adw. Małgorzacie Sander, adw. Barbarze-Kowalskiej-Czarnocie, adw. Joannie Tkaczyk-Lipnickiej, adw. Monice Rajskiej, adw. Wiktorowi Niemcowi, apl. adw. Annie Polimeno, apl. adw. Hubertowi Przybyszewskiemu, apl. adw. Żanecie Majewskiej, apl. adw. Miłoszowi Kołcz-Otwinowskiemu oraz apl. adw. Mateuszowi Tkaczyńskiemu.